Đường sắt Việt Nam - Những cây cầu thép hiện đại liên tục được xây dựng bằng nguồn vốn ODA Nhật Bản trong 20 năm qua như những chấm son nối nhịp ngày một dày hơn trên tuyến đường sắt Bắc - Nam, giúp những đoàn tàu Thống Nhất lăn bánh nhanh hơn, an toàn hơn.

Được khởi xướng từ năm 1993, theo đề nghị từ phía Chính phủ Việt Nam, Chính phủ Nhật Bản đã hợp tác thực hiện “Dự án Cải tạo khẩn cấp các cầu đường sắt trên tuyến Hà Nội - TP.HCM” bằng nguồn vốn vay ưu đãi từ Quỹ Hợp tác kinh tế hải ngoại Nhật Bản (OECF). Đối tượng của Dự án là những cây cầu đường sắt quy mô lớn đang ở tình trạng hỏng nặng cần phải được thay thế và cải tạo ngay.

“Đây là một trong 8 dự án vay vốn ODA đầu tiên được thực hiện sau khi Nhật Bản bắt đầu viện trợ ODA cho Việt Nam”, ông Tsuno hồi tưởng, khi ông còn là nhân viên phụ trách hợp tác kinh tế tại Đại sứ quán Nhật Bản.

Cần phải nói thêm rằng, những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước là thời điểm khó khăn nhất của ngành đường sắt Việt Nam kể từ khi đất nước bắt tay vào công cuộc đổi mới.

Tuyến đường sắt Bắc -Nam được chính thức khai thác lại vào năm 1976. Tuy nhiên, do hạn chế về ngân sách và thời gian, cũng như công nghệ lạc hậu, nên có tới gần 600 cây cầu, trong đó có nhiều cầu đường sắt - hạ tầng kỹ thuật then chốt quyết định tới tốc độ và an toàn chạy tàu - chỉ được khôi phục tạm hoặc giữ nguyên hiện trạng.

Được biết, vào năm 1993, đoàn tàu nhanh nhất trên tuyến Bắc - Nam đeo mác S1 vẫn phải chạy tới 38 giờ, nên hành trình xuyên Việt bằng đường sắt thực sự là cuộc hành xác đối với khách đi tàu.

“Vì vậy, việc khôi phục đường sắt quốc gia, trong đó có các cầu đường sắt, là yêu cầu cấp thiết, nhằm đảm bảo an toàn chạy tàu và đáp ứng nhu cầu vận tải ngày càng tăng”, ông Đông khẳng định.

Quá trình “cải lão hoàn đồng” các cầu đường sắt cũ chính thức được “bấm giờ” vào ngày 28/1/1994, với thỏa thuận vay vốn ODA Nhật Bản đầu tiên trị giá hơn 4 tỷ yên cho Dự án Cải tạo khẩn cấp các cầu đường sắt Bắc - Nam giai đoạn I để xây dựng 8 cầu đoạn Vinh - Nha Trang.

Có một chi tiết đáng nhớ tại dự án đầu tiên này là, trận lũ lịch sử năm 1999 đã phá hủy cầu Bầu Tai, nên cầu này đã được bổ sung thêm vào Dự án, do đó có tới 9 cầu dài lớn hơn 100 m trên tuyến đường sắt Bắc - Nam được ưu tiên lựa chọn thay thế bằng các cầu kết cấu thép hiện đại quy mô vĩnh cửu.

Từ những lợi ích rõ ràng mà những công trình này mang lại, trong các năm 2001 - 2003, Ngân hàng Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JBIC) đã tiếp tục hỗ trợ vốn để cải tạo và thay thế 10 cầu đường sắt nữa trên đoạn Đông Hà - Nha Trang. Tính tổng cộng, qua 3 giai đoạn triển khai, đã có 19 cầu cũ được “cải lão” bằng nguồn vốn vay ODA Nhật Bản, với tổng số vốn lên tới 11 tỷ yên.

Không dừng lại, kể từ năm 2003 tới nay, JBIC (sau này là JICA) tiếp tục hỗ trợ Việt Nam thực hiện “Dự án Nâng cao an toàn các cầu đường sắt trên tuyến Hà Nội - TP.HCM” có vốn vay lên tới 33,74 tỷ yên để triển khai thực hiện thay thế cải tạo 44 cầu đường sắt trên tuyến này. Tính tới thời điểm hiện tại, Dự án đã hoàn thành thay thế, cải tạo được 11 cầu và còn 34 cầu đang trong quá trình thi công.

Không chỉ hỗ trợ vốn, nhiều công ty xây dựng Nhật Bản đã và đang trực tiếp tham gia vào quá trình thi công. Đặc biệt, các nhà thầu đã ứng dụng tối đa công nghệ, kỹ thuật cao của Nhật Bản để vừa thi công xây dựng, vừa đảm bảo vận hành tàu an toàn.

“Chúng tôi được các bạn Nhật Bản chuyển giao nhiều công nghệ thi công cầu đường sắt hiện đại và biện pháp tổ chức thi công khoa học, bài bản”, ông Phan Quốc Hiếu, Tổng giám đốc Tổng công ty Xây dựng Thăng Long, đối tác nội tại Gói thầu CP2 chia sẻ.

Theo đánh giá của Bộ Giao thông - Vận tải, cho tới thời điểm này, các dự án thay thế cầu đường sắt sử dụng vốn vay ODA Nhật Bản vẫn là chương trình đầu tư lớn nhất, bài bản và kiên trì nhất vào lĩnh vực hạ tầng đường sắt Việt Nam.

Đây có lẽ là việc hoàn toàn khả khi trong vòng 2 năm tới, khi Dự án kết thúc. Còn ngay từ bây giờ, đối với hành khách đi tàu Bắc - Nam và người dân địa phương, những cây cầu đường sắt màu xanh dương ở Chợ Thượng, Chánh Hòa, Phú Bài, Bồng Sơn, Sông Cái, Đà Rằng, Phò Trạch, Nam Ô… đã trở nên rất đỗi thân thuộc và được gọi chung bằng cái tên “cây cầu Nhật Bản”. Đó thực sự là những dấu son thắm tình hữu nghị Việt - Nhật in đậm trên tuyến đường sắt Bắc - Nam trong suốt 20 năm qua.